HABERR49-Nefes darlığı genellikle akciğerdeki sorunlardan kaynaklanır. Akciğerle birlikte sigara kullanımı, egzersiz eksikliği, çevresel faktörler ve stres gibi faktörler de nefes darlığına neden olabilir. Bunlarla birlikte ciddi kalp hastalıkları da kişinin nefes darlığı yaşamasına sebep olabilir. Nefes egzersizleri, diyafram nefesi ve çeşitli nefes yöntemleriyle birlikte buhar solumak ve yeşil çay, zencefil gibi doğal çözümler nefes darlığına iyi gelen yöntemlerdir. Eğer nefes darlığının altında ciddi bir gerekçe varsa tıbbi tedavi gerekebilir.
NEFES DARLIĞI NEDİR?
Tıbbi ismi dispne olan nefes darlığı, akciğer, kalp, damar ve metabolik hastalıkların bir sonucu olarak ortaya çıkabilen, ciğerlerin yeterince hava alamaması sonucu göğüste daralma ve nefes almada zorluk yaşanması olarak tanımlanabilir.
Nefes darlığı yaşayan kişiler oksijen ihtiyacının yetmediğini ya da nefes alıp verirken engellendiğini düşünür. Bunun dışında bazı kişiler bunu göğüste bir ağırlık ve baskı olarak tarif edebilir. Nefes darlığı subjektif ve objektif olarak ikiye ayrılabilir.
Objektif nefes darlığı objektif parametrelere dayalıdır. Kandaki oksijen seviyesi, kan gazı ya da fiziki muayenede olan nefes, solunum sayısı başlıca kriterlerdir. Bunun dışında sübjektif nefes darlığı, kişinin objektif parametrelerinin olmadığı kendi hissettiğinin tanımlamasıdır. Örneğin, oksijen seviyesi veya diğer kriterleri çok iyi olan bir kişi bile bazı anlarda ya da durumlarda nefes darlığı hissine kapılabilir.
Kişiyi rahatsız eden boyultara da ulaşabilen nefes darlıği genellikle akciğer kaynaklı problemlerden kaynaklanır. Temelde ciğerlerin yeteri kadar hava alamaması sonucunda ortaya çıkan nefes darlığı, akciğer hastalıklarına bağlı olarak da gelişir. Bunlara ek olarak ciddi kalp hastalıkları, sigara tüketimi, kondisyon eksikliği, obezite ve stres gibi faktörler de nefes darlığına sebebiyet verir.
Nefes darlığına neden olan durumlar belirlendikten sonra gerekirse tıbbi tedavi, gerekirse de doğal yöntemler uygulanır. Tıbbi tedavi, nefes darlığının altında yatan nedene bağlıdır. Çok ciddi bir hastalık söz konusu değilse nefes egzersizleri, diyafram nefesi, buhar solumak, egzersiz yapmak ve zencefil, yeşil çay gibi destekleyici tedavi yöntemleri nefes darlığına iyi gelir.
NEFES DARLIĞI NEDEN OLUR?
Nefes darlığına astım, KOAH veya akciğer kanseri gibi akciğer sorunları, nefes borusundaki tümörler, sigara kullanımı, kalp krizi ve yetmezliği gibi kalp sorunları, koronavirüs, bronşit ve zatürre gibi solunum yolu enfeksiyonları, alerjik reaksiyon ve stres neden olur. Bunlarla birlikte ciddi kalp hastalıkları da nefes darlığına sebep olabilir.
Nefes darlığına neden olan durumlar şu şekildedir:
- Astım krizi
- KOAH
- Nefes borusunu tıkayan tümörler
- Sigara kullanımı
- Obezite
- Koronavirüs
- Diyafram hastalıkları
- Zatürre
- Kondisyon eksikliği
- Ciddi kalp hastalıkları
- Doğuştan gelen kalpte delik görülmesi
- Çevresel faktörler
- Anksiyete veya panik atak
- Kansızlık
- Vücut kitle endeksinin yüksek olması
- Hamilelik
- Alerjik reaksiyon
ASTIM KRİZİ
Astım, solunum yollarının daralıp şiştiği ve fazladan mukus üretmesi durumudur. Solunum yolları daralıp şiştiğinde ve fazladan mukus ürettiğinde bu durum kişinin nefes alıp vermesini zorlaştırır ve nefes darlığı ortaya çıkar.
KOAH
KOAH hastalarının akciğerlerinde hava alıp çıkaran tüplerde kısmen tıkanma olur. Yaşanan bu durum havanın içeri girip çıkmasını zorlaştırır ve nefes darlığına sebep olabilir.
NEFES BORUSUNU TIKAYAN TÜMÖRLER
Nefes borusunda oluşan tümörler, nefes borusunu tıkar ve nefes darlığı ortaya çıkarabilir.
SİGARA KULLANIMI
Sigara, hava keselerine, solunum yollarına ve akciğerlerin iç yüzeylerine zarar vererke akciğerlere yeteri kadar hava alınmasını ve bu havanın dışarı taşınmasını zorlaştırır. Yaşanan bu süreç nefes darlığı meydana getirir.
OBEZİTE
Vücuttaki ve özellikle göğüsteki fazla yağlar akciğerlere baskı yaparak kişinin nefes almasını zorlaştırabilir. Bu sebeple obezite de nefes darlığının nedenlerinden biri kabul edilir.
KORONAVİRÜS
Koronavirüs’ün meydana getirdiği vürüs, akciğerleri enfekte ederek nefes darlığına sebep olur.
ZATÜRRE
Akut bir solunum yolu enfeksiyonu olan zatürre, akciğerdeki hava keselerinin iltihaplanması sonucu meydana gelir ve bu durumun yaygın belirtileri arasında nefes darlığı yer alır.
DİYAFRAM HASTALIKLARI
Başta diyafram felci olmak üzere diyaframda meydana gelen yaralanma veya hastalıklar nefes darlığına sebebiyet veren durumlardandır.
KONDİSYON EKSİKLİĞİ
Egzersiz eksikliği ve hareketsiz bir yaşam, egzersiz yapıldığı sırada nefes darlığı riskini artıran fiziksel kondisyon eksikliğine neden olabilir
CİDDİ KALP HASTALIKLARI
Akut ve kronik iskemik kalp hastalıkları, kalp yetmezliği, kalp kapak hastalıkları, kalp ritim bozuklukları, kapak daralması ya da kalp kapağında kaçak nefes darlığına neden olabilir.
KALPTE DELİK GÖRÜLMESİ
Ventriküler septal defekt hastalığına sahip olarak dünyaya gelen bebekler ve çocuklarda delik büyükse nefes darlığı kalp atışında hızlanma görülebilir.
ANKSİYETE VEYA PANİK ATAK
Anksiyete ve panik atak gibi durumlar nefes darlığını tetikleyen faktörler arasındadır. Panik atak esnasında kişi nefesinin daraldığını, zor nefes aldığını ve kalbiyle ilgili bir sorunu olduğu konusunda endişe duyar. Çünkü panik atak geçirildiği esnada kalp atış hızı artacağı için nefes darlığı yaşanma ihtimali yükselir.
KANSIZLIK
Anemi, vücut dokularına oksijen taşımak için yeterli miktarda sağlıklı kırmızı kan hücresi üretilmediği veya kanda yeterli hemoglobinin bulunmaması durumudur. Bu durum kişinin nefes darlığı yaşama riskini artırır.
NEFES DARLIĞI (DİSPNE) BELİRTİLERİ NELERDİR?
Nefes darlığının klinik belirtilerinin başında rahat nefes alamamak, nefes alırken çıkan hırıltılı ses, çok hızlı ve sığ nefes alınması, göğüs ağrısı, ciltte solukluk ve sırt üstü yatamamak (ortopne) gelir. Kişi bunları daha önce rahatça yapabildiğini ancak sonrasında yapamaz hale geldiğini belirtir. Rampa ve yokuş çıkma gibi efor gerektiren durumlarda kalp damar sistemi ve akciğerlerden daha yüksek bir performans beklenir. Bu anlarda hastaların şikayetlerinin artması söz konusu olabilir ve bu da nefes darlığını beraberinde getirir.
Nefes darlığı, genel olarak şu belirtilerle ortaya çıkar:
- Rahat nefes alamamak
- Nefes alırken çıkan hırıltılı ses
- Çok hızlı ve sığ nefes alınması
- Göğüs ağrısı
- Ciltte solukluk
- Sırt üstü yatamama sorunu
- Öksürük
- Belirli sürede daha az efor sarf etmek (efor intoleransı)
Objektif olarak kandaki oksijen seviyesi düşebilir ve hastada siyanoz (kulak memelerinde, parmak uçlarında, tırnaklarda morluklar vb) gelişebilir. Bu da nefes darlığı belirtileri arasındadır. Bu durum daha çok ciddi kalp ve göğüs hastalıklarında görülebilir. Bazen nefes darlığıyla birlikte yorgunluk şikayeti de olur. Hastanın öyküsünün çok detaylı alınması büyük önem taşımaktadır.
Diğer bir grup hastalar ise gece saatlerinde boğulma hissi ile uyandıklarını belirtir. Bu durumu yaşayanlar genellikle kalp yetmezliği ve uyku apnesi olan hastalardır. Uyku apnesi hava akımını engellendiği için hava akımı durur ve vücuttaki tüm organların oksijen ihtiyacı devam etmektedir. Nefes durduğu için damarlardaki oksijen seviyesi düşer bu da organlara yansır. Kişi boğulma hissi ile defalarca uyanır. Bununla birlikte kalp yetmezliği oluşabilir. Primer kalp yetmezliği söz konusuysa uyku sırasında akciğerler ödemle dolduğundan bu direk nefes darlığı hissi verir.
KALBE BAĞLI NEFES DARLIĞI BELİRTİLERİ NELERDİR?
Akut ve kronik iskemik kalp hastalıkları, kalp yetmezliği ve kalpteki ritim bozuklukları gibi bazı kalp hastalıkları nefes darlığı meydana getirebilir. Bu hastalıkların ortaya çıkmasıyla kalbe bağlı nefes darlığı belirtileri arasında göğüs ağrısı-sıkışması, kalp çarpıntısı, sol kolda zaman zaman ağrı, yorgunluk, bayılma hissi, ödem, geçmeyen öksürük, egzersiz yapma yeteneğinde azalma gibi belirtiler yer alır.
NEFES DARLIĞINA NE İYİ GELİR?
Nefes darlığına iyi gelen yöntemler arasında derin veya büzülmüş dudak nefesi, nefes egzersizleri, rahatlama teknikleri ve diyafram hareketleri öne çıkar. Karından derin nefes alarak, rahat veya destekli bir duruş pozisyonu bularak ve buhar soluyarak nefes darlığının önüne geçmek mümkün olabilir.
Nefes darlığına iyi gelen yöntemler şu şekilde ifade edilebilir:
- Tütün kullanımını bırakmak
- Derin veya büzülmüş dudak nefesi vermek
- Karından derin nefes almak
- Rahatlama teknikleri uygulamak
- Öne doğru eğilerek oturmak
- Sırt desteğiyle ayakta durmak
- Rahat bir pozisyonda sırt üstü uyumak
- Buhar solumak
- Taze zencefil tüketmek
- Yeşil çay ve sade kahve içmek
DERİN VEYA BÜZÜLMÜŞ DUDAK NEFESİ
Ağzınızı kapatarak burundan derin bir nefes alın. Sonrasında sanki ıslık çalacakmış gibi dudaklarınızı bükün. Büzülen dudaklardan içinizden 4 saniye sayarak yavaşça nefes verin.
KARINDAN DERİN NEFES ALMAK
Karnınız genişleyip şişene kadar burundan derin bir nefes alın ve akciğerlerin havayla dolmasını sağlayın. Daha sonra nefesinizi birkaç saniye tutup ağızdan yavaşça nefes verin. Karından alınan bu nefes tekniği nefes darlığının geçmeesine yardımcı olabilir.
RAHATLAMA TEKNİKLERİ UYGULAMAK
Büzülmüş dudak nefesi, karından derin nefes almak, diyafram teknikleri ve doğru pozisyonda uyumak gibi rahatlama teknikleri uygulamak nefes darlığınızı iyileştirebilir.
ÖNE DOĞRU EĞİLEREK OTURMAK
Otururken dinlenmek hem vücudun rahatlamasına hem de rahat nefes alınmasına yardım eder. Bunun için ayakların yere bastığı şekilde bir sandalyeye oturun ve vücudunuzu hafifçe öne eğin. Dirseklerinizi dizinizin üzerine koyup oturma pozisyonunuzu tamamlayıp. Bu oturma tarzı da nefes darlığına iyi gelen yöntemlerdendir.
SIRT DESTEĞİYLE AYAKTA DURMAK
Ayakta durmak vücut ve solunum yollarının gevşemesi için etkilidir. Bir duvarın önünde yüzünüz dönük olacak şekilde kalçanızı duvara yaslayın. Ayaklarınızı omuz genişliğinde açın ve ellerinizi uyluk kemiğinin üstüne koyun. Daha sonrasında ise omuzlar rahat bir şekilde hafif öne eğilin kollarınızı sallamaya başlayın. Uygulanan bu pozisyon, göğüs bölgesinde ciğerler için daha geniş bir alan açar.
RAHAT BİR POZİSYONDA YAN BİR ŞEKİLDE YATMAK
Sırtınızı dik tutup bacaklarınızın arasına bir yastık alıp başınızı yüksekte tutacak şekilde bir yastık yerleştirin. Vücudun dik bir şekilde yan yatıp uyunur vaziyette durması rahat nefes alınmasını sağlar.
BUHAR SOLUMAK
Bir kaseyi sıcak suyla doldurun ve yüzünüzü kasesin üstüne yerleştirin, başınıza da bir havlu bağlayın. Daha sonrasında sıcak suyun buharını içinize çekerek derin bir nefes alın. Cildinizin tahriş olmaması adına kaynayan suyu biraz ılımaya bırakabilirsiniz.
TAZE ZENCEFİL YEMEK
Taze zencefil tüketmek veya bir kısmını sıcak suya eklemek, solunum yolu enfeksiyonları ve astıma bağlı nefes darlığına iyi gelebilir.
YEŞİL ÇAY VE SADE KAHVE İÇMEK
Hem yeşil çay hem de sade kahve tüketmenin nefes darlığına iyi geldiği değerlendirilir.
NEFES DARLIĞI (DİSPNE) TEŞHİSİ NASIL YAPILIR?
Kan tahlilleri, röntgen, SFT – solunum fonksiyon testi, gerekli durumlarda EKG ve akciğer tomografisi nefes darlığında başvurulan testlerdir.
Bazı hastalarda zaman içindeki eforun değerlendirilmesi gerekebilir. Örneğin; kronik akciğer, kronik kalp ya da pulmoner hipertansiyon hastalarının düzenli olarak efor intoleransı değerlendirilebilir. Bu 6mdk yürüme testleri ile yapılır. Bu sayede kişinin testin başında ve sonunda efor toleransı metre olarak ve Oz değerleri ölçülür. Zaman içinde gerileme oluyorsa kişinin rahatsızlığındaki artışa göre tedavisi planlanır.
NEFES DARLIĞI (DİSPNE) NASIL TEDAVİ EDİLİR?
Nefes darlığında yaygın olarak kullanılan tedavi yöntemleri bulunmaktadır. Ancak altta yatan rahatsızlığın bulunması ve uzman kontrolünde bu tabloya yönelik tedavinin planlanması büyük önem taşımaktadır. Nefes darlığı tedavisinde öncelikle kişi kilo aldıysa kilo vermesi, sigara kullanıyorsa sigarayı bırakması ve kondisyonu düşükse kondisyonu artırıcı egzersizlere ya da fizik tedaviye yönlendirilmesi sağlanmalıdır.
Kişide astım ve KOAH’tan dolayı bir atak ve buna bağlı bir nefes darlığı gelişiyorsa, öncelikle hastalıkların tedavisi gerçekleştirilmektedir. Orta ve üstü KOAH hastalarında devamlı bir nefes darlığı söz konusu olabilir. Astım hastalarındaki nefes darlığı ise genellikle nemli ortamla temas, sigara kullanımı, ilaçların ihmal edilmesi durumlarında ataklarla gelişir. Bu nedenle altta yatan hastalığa göre planlanan tedaviye uyulması, atak geliştirebilecek durumlardan kaçınılması, sigara kullanılmaması gibi durumlar nefes darlığının gerilemesini sağlayabilir.
Nefes darlığına neden olan altta yatan hastalık kalp ile ilgiliyse öncelikle buna yönelik tedavi planlanır. Eğer primer akciğer kaynaklıysa bu tedavi edilmeli çünkü yaş ilerledikçe kombine sebepler daha sık görülür.
Uzun süre yoğun bakımda yatan bir hastada nefes darlığı gelişebilir. Yatarak tedavi neticesinde kas gücü kaybı gelişebilir ve nefes darlığı ortaya çıkar. Her ne kadar akciğer ve kalp kapasitesinde bir değişiklik olmasa da kas gücü kaybı nefes darlığına yol açabilir. Diyafram başta olmak üzere tüm kaslar nefes alınıp verilirken kullanılır. Ancak kaslarda erime olursa nefes almakta kullanılan kasları kullanamamak nefes darlığını tetikler. Hareketsizlikten doğan balgamı atamamak nefes darlığını artırır. Buna yönelik fizik tedavi ve medikal tedavi uygulanır.
Nefes darlığında solunum tedavileri planlanabilir. Nefes darlığında özellikle astım ve KOAH söz konusuysa buna yönelik inhalasyon ilaçlarıyla tedavi uygulanır. Nüks durumu varsa daha özellikli bir tedavi planına uyulması gerekir.
H2: NEFES DARLIĞI (DİSPNE) HAKKINDA SIK SORULAN SORULAR
H3: PSİKOLOJİK NEFES DARLIĞI NEDİR?
Psikolojik nefes darlığı, anksiyete, panik atak ve yoğun stres altında meydana gelen nefes darlığıdır. Psikolojik nefes darlığı yaşayan kişiler yoğun strese bağlı olarak nefes almakta zorlanır ve daha ileri vakalarda kalp krizi yaşadığını düşünür. Bu durumun altında kişinin yoğun stres altında yaşaması ve travmalar geçirmesi yatar.
NEFES DARLIĞI ASTIM VE KOAH’TA DAHA MI SIK GÖRÜLÜYOR?
Astım ve KOAH hastalığının seyrinde nefes darlığı görülebilir. KOAH’ta zaten solunum yollarında kronik bir daralma vardır. KOAH hastaları ileri evrede ise devamlı nefes darlığı söz konusu olabilir. Ancak ileri derece KOAH’ta görülen nefes darlığı kalp yetmezliğine de çevirebilir. Astımda suboptimal tedavide atak anlarında bir daralma olur. Ama zaman içinde ataklar esnasında artış görülebilir.
DİNLENİRKEN NEFES DARLIĞI GELİŞİR Mİ?
Nefes darlığı istirahat halinde olursa bu ciddi bir sebep olduğunu gösterir. Ancak çoğu kalp ve damar rahatsızlığında efor gerektiren bir hareket yapılmadığında ve istirahat halindeyken şikayetlerde azalma ya da şikayetlerin ortadan kalkması görülebilir.
Akciğerleri yoran şeyler başında efor gelir, eforun dışında pozisyon da çok belirleyicidir. Örneğin akciğerlerin en çok zorlandığı pozisyon sırt üstü yatış pozisyonudur. Gece yatarken hastanın zorlanması ortopne göstergesidir. Bu da kalp yetmezliğinin belirtilerini işaret edebilir.